Aby Hartog, schrijver en illustrator

Tijdens de vakantie liepen we met een grote groep volwassenen en kinderen door de bergen. Het weer was niet altijd goed, de benen waren niet altijd sterk, het moraal niet altijd hoog. Het was dus vaak tijd voor een spelletje.
We deden raadsels. Er zijn raadsels zat, ook woord-/taalraadsels, en sommigen zijn goed geschikt om met grotere groepen te doen. Laat iedereen maar raden naar het juiste antwoord. Wie het weet mag het antwoord niet verklappen, maar moet laten blijken dat hij/zij de oplossing gevonden heeft.

Hier is er een over een kieskeurige koning:
De koning gruwt van sla, maar niet van friet. De koning houdt wel van vlees, maar niet van vis. Hij vindt kaas vies, maar fruit lekker. Hij is wel kieskeurig met fruit. Eén appel is lekker, maar twee appels vindt hij te veel. Eén peer vindt hij maar niets, maar twee peren vindt hij fijn. De koning houdt zeker niet van aardbeien en frambozen.
Waar houdt de koning van?

Hier is er nog een over een waakzame poortwachter:
Voor het paleis van de koning staat de poortwachter. Als een bezoeker naar binnen wil, noemt de poortwachter een woord. Als de bezoeker met het juiste woord reageert, mag hij naar binnen, anders niet.
Bij de eerste bezoeker zegt de poortwachter “twaalf”. De bezoeker antwoordt met “zes” en mag naar binnen. Bij de tweede bezoeker zegt de poortwachter “acht”. De bezoeker antwoordt met “vier” en mag naar binnen. Bij de derde bezoeker zegt de poortwachter “tien”. De bezoeker antwoordt met ‘vijf”, maar dat is fout. Hij mag er niet in.
Wat is wel het goede antwoord? En waarom is dat zo?

Follow

Op een vroege ochtend schreef ik het schoolbord vol met symboolwoorden.
Symboolwoorden lijken op rebussen of sms-taal, maar zijn toch anders.

Symboolwoorden maak je met alle tekens die je op een toetsenbord kunt vinden. Je gebruikt het symbool in plaats van de naam (of de klank) van het symbool. Dat kan ik het best uitleggen met voorbeelden.
– Hier staat 8baan (achtbaan).
– Dit is een Tpot (theepot).
– Het volgende woord is een .neus (puntneus).
– Gem1 (gemeen) is ook een symboolwoord.
Langere woorden kunnen ook, zoals 8er1volgend (achtereenvolgend) en #boogver1iging (kruisboogvereniging).
Aan het woord #boogver1iging zie je dat de regels buigbaar zijn. De 1 in het woord klinkt als een 1, maar je schrijft all1 de “&”.
Verwarring ligt bij symboolwoorden wel op de loer. Waar muzikanten in een # een kruis zien, zien twitteraars een hashtag, en bellers een hekje. De context of de aannemelijkheid moet dan uitkomst bieden.

Welke spelvormen zijn er nu te vinden voor symboolwoorden?
– Schrijf en symboolwoord, en laat de deelnemers raden wat er staat
– Laat de deelnemers zelf symboolwoorden maken (de meeste of de mooiste krijgt extra aandacht)
– Laat een zin of een verhaal maken met zoveel mogelijk symboolwoorden:
Op 1 zomerse 8rnamiddag fietsten 7 @rbakjes met *allures, .schoenen & )neuzen met –der haast dan goed voor ze was van hun school in 3bergen naar h@ voetbalkamp in 4houten.

Het verschil tussen symboolwoorden, rebussen en sms-taal is gradueel.
Bij rebussen mag je alle beelden gebruiken om iets uit te beelden, dus ook plaatjes van de onderwerpen, en mag je welhaast rekenkundige bewerkingen op de beelden toepassen ([plaatje van tent] + [plaatje van stok] = tentstok). Een rebus is ook meer een taal/beeld puzzel. In een rebus zou je plaats van 8rnamiddag ook middag8r kunnen schrijven. Rebussen bestaan meestal uit hele zinnen.
SMS-taal bevat een heel scala van verkorte weergaven, en omvat symboolwoorden, maar ook afkortingen, acroniemen, klinkerloze woorden en meer.

Met het gebruik van symboolwoorden en sms-taal oefen je het maken van klank, beeld en lettercombinaties.

Follow

Je hebt van die woorden die bijzonder zijn. Omdat ze van links naar rechts en van rechts naar links gelezen hetzelfde zijn (‘pap’, ‘mam’ en ‘lepel’ zijn voorbeelden van zogenoemde “palingrammen”). Of omdat er belachelijk veel verschillende klinkers in staan (‘verstandhouding’, ‘februarizon’). Of dat de klinkers in een woord allemaal dezelfde zijn (‘maasdrachtvaart’). Of dat ze alleen maar verschillende letters bevatten (‘houtsnijwerkblad’ en ‘gymnastiekvrouw’ zijn voorbeelden van zogenoemde “isogrammen”).
Ik weet niet hoeveel bijzondere woordsoorten er zijn, maar het zijn er veel. Er zijn boeken over volgeschreven.

Met een klasje 8 jarigen ging ik op zoek naar palingrammen. ‘Legovogel’ was het langste woord dat ze wisten te vinden. Voor een sessie met onderwijzers ging ik op zoek naar onomatopeeën. Een onomatopee is een woord dat klinkt als het geluid dat erbij hoort. Dat kreeg ik alleen maar uitgelegd met voorbeelden (het woord ‘grommen’ klinkt zelf ook als grommen, zoals ‘stotteren’ als gestotttteter klinkt).
Woordenjacht is makkelijk te spelen.
De openingsvraag luidt: “wie kent er een woord dat voldoet aan deze-en-deze eigenschappen?” Als je de moeilijkheidsgraad aanpast aan het publiek, komen er vanzelf woorden naar boven sijpelen. En met een beetje mazzel heb je een goede bron aangeslagen.

Elders geef ik de resultaten van mijn onomatopeeënjacht weer.
En hier staan de resultaten van een zoektocht naar woorden met de klinkerparen ui/e/aa.

Follow

Woorden maak je van letters. Maar welke letters gebruik je? Welke letters mag je gebruiken? Bij Hakselaar-Plakselaar mag je alle letters gebruiken die in een groot woord voorkomen. Kies een groot woord, hak het in letters, en kijk wat je ervan kunt bakken. Probeer zoveel mogelijk verschillende woorden te maken.
Er zijn wat spelvariaties:

Je kunt Hakselaar-Plakselaar ook met je eigen naam spelen, of met de naam van iemand anders. Zo kan je er een kennismakingsspel van maken.

Follow

In het woord “woorden” kan je heel wat kleinere woorden vinden:
– Woord
– Oor
– Oord
– Oorden
– Orde
– De
– Den
– En
– OR (afkorting van Ondernemingsraad)
En misschien zijn er nog wel meer.
Wat is nu het spel? Kies een woord, zo lang of zo kort of zo makkelijk of ingewikkeld als past bij de doelgroep, en laat de spelers zoeken naar de woorden in de woorden.
Spelvormen zijn er zat. Als wedstrijd (wie vindt de meeste, wie bedenkt het langste woord met de minste of meeste andere woorden erin) of als groepsproces (samen woorden zoeken), met een of twee of desnoods met 28 deelnemers, met vooraf gegeven lange woorden of woorden die ter plaatse bedacht worden.
Speciaal voor de paasdagen op een basisschool speelde ik het spel met paashaasorenschoonmaakstokjes.
Voor de spelers die het leuk vinden van rechts naar links te lezen: dat kan natuurlijk ook. Zo met een eerste blik zie ik al kots, er, os, ros en aap in de paashaasorenschoonmaakstokjes.

Soms wordt een woord in een woord een endogram genoemd (“endo” betekent: “binnen” en “gram” betekent zoiets als “een woord of een stukje van een woord”). Maar dat gaat dan meer over een klein woord in een groot woord, waarbij dat kleine woord ook iets zegt over het grote woord. Voorbeelden helpen:
– In het woord “woord” zit het woord “oor”. En je hebt je oren nodig om een woord te verstaan.
– Stel nu dat je een of andere majesteit een beetje een watje vindt. Dan kan je hem een majestEIt noemen.
– Sommige mensen vinden het ook logisch om biologisch te eten.

Follow

Maak woordcombinaties die eigenlijk niet bestaan (zoals vissen-circus), maar waar je je wel iets bij kunt voorstellen.
Je kunt op allerlei manieren tot combinatiewoorden komen:
– laat alle deelnemers woorden opnoemen, en ze vervolgens kiezen welke twee woorden ze willen gebruiken om tit een ongebruikelijke combinatie te komen;
– maak van te voren woordkaartjes en deel er een aantal per deelnemer uit;
– verzin ze ter plekke.
Je kunt van alles doen met de combinatiewoorden, zoals:
– verklaren;
– tekenen;
– een verhaal over maken.

Ik heb het spel in allerlei vormen gespeeld, met grote en kleine groepen, alleen, met volwassenen en met kinderen. En altijd is het leuk en leerzaam. Het spel stimuleert taal en beeldfantasie, en kan gebruikt worden bij schrijfstijloefeningen.

Follow